Στην Ελλάδα έχουμε συνηθίσει να ασχολούμαστε με την Τουρκία αποσπασματικά και να ερμηνεύουμε τις κινήσεις της στο πλαίσιο της αντιπαράθεσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Η θεώρηση αυτή στερεί σε μεγάλο βαθμό την Ελλάδα από την κατανόηση της "μεγάλης εικόνας'' του περιβάλλοντος ασφάλειας στο οποίο ανήκει. Μια τέτοια αντίληψη, θα αναδείκνυε το σύνολο των δρώντων και των δυναμικών βάση των οποίων διαμορφώνονται οι τουρκικές αξιώσεις.
Η δεύτερη παθογένεια αφορά την τάση να ερμηνεύονται οι τουρκικές κινήσεις ως απότοκες προσωπικών πολιτικών και εν προκειμένω του Προέδρου Ερντογάν ή ως αποτέλεσμα εσωτερικών διεργασίων, με μια -ίσως- τάση εφησυχασμού ότι αυτές θα "σβήσουν" με την απώλεια της εξουσίας από το φορέα τους ή την βελτίωση της εσωτερικής κατάστασης. Με αυτό τον τρόπο υποβαθμίζονται τα δομικά χαρακτηριστικά της τουρκικής πολιτικής που αποτελούν το εφαλτήριο των ενεργειών της.
Οι τρέχουσες τουρκικές διεκδικήσεις αναφορικά με την οριοθέτηση των ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο, δεν μπορούν να οριστούν μονοσήμαντα ως επεκτατική πολιτική του Προέδρου Ερντογάν ή ως μια οικονομικού περιεχομένου αξίωση. Αντίθετα, θα πρέπει να προσλαμβάνονται και να εξηγούνται στο πλαίσιο ενός ευρύτερου τουρκικού δόγματος της "Γαλάζιας Πατρίδας" (Blue Homeland - Mavi Vatan).
Το Δόγμα της ''Γαλάζιας Πατρίδας'' όπως παραδέχονται και οι ίδιοι οι εμπνευστές του, σηματοδοτεί τη στρατηγική στροφή της Τουρκίας προς τη θάλασσα. Ο έλεγχος των γειτονικών θαλασσών καθίσταται πρωταρχικής σημασίας για την αναβάθμιση του γεωστρατηγικού ρόλου της Τουρκίας και την αναβάθμισή της ως περιφερειακού ηγεμόνα. Η πεποίθηση αυτή, δεν στερείται ιστορικών βιωμάτων. Η επίγνωση της ανάδυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε περιφερειακό ηγεμόνα μετά την επικράτηση στη θάλασσα επί των Ενετών, Γενουατών με το στόλο του Ναυάρχου Μπαρμπαρόσα το 16ο αιώνα και η αντίστοιχη παρακμή της μετά την αδυναμία της να ανταγωνιστεί τις Μεγάλες Δυνάμεις στη θάλασσα το 18ο και 19ο αιώνα, διαμόρφωσαν την αντίληψη ότι η θαλάσσια ισχύς και η κυριαρχία / έλεγχος των γειτονικών θαλασσών αποτελούν τον καθοριστικό παράγοντα για την ασφάλεια της Τουρκίας και το δρόμο προς την περιφερειακή ηγεμονία. Αντίληψη που ακολουθεί κατά γράμμα τις επιταγές του μεγάλου θεωρητικού της θαλάσσιας ισχύος A.T. Mahan αλλά και την τρέχουσα στρατηγική πρακτική της Κίνας στη Νοτιοανατολική Ασία.
Το Δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας
Η ''Γαλάζια Πατρίδα'' αποτελεί ταυτόχρονα μια στρατηγική ιδέα (concept), ένα σύμβολο και ένα δόγμα.
Ως concept, αποτελείται από όλες τις θαλάσσιες ζώνες που θεωρούνται ως τουρκικής κυριαρχίας / δικαιοδοσίας. (εσωτερικά ύδατα, υφαλοκρηπιδά, χωρικά ύδατα, ΑΟΖ), είτε αυτά έχουν οριοθετηθεί είτε όχι. Η Γαλάζια Πατρίδα, αφορά την επέκταση της ηπειρωτικής Τουρκίας στη θάλασσα και το βυθό στην περιοχή που περικλείεται μεταξύ των 26-45 μεσημβρινών 36-42 παραλλήλων. Επίσης αποτελεί τη έκταση στρατηγικού ενδιαφέροντος και δικαιοδοσίας στην περιοχή μεταξύ των παραλλήλων 33-43 και των μεσημβρινών 25-45.
Ως σύμβολο, σηματοδοτεί τη στρατηγική στροφή της Τουρκίας προς τη θάλασσα (maritimization), την οποία αναδιαβιβάζει σε στόχο υψηλής στρατηγικής για τον 21ο αιώνα.
Ως δόγμα, αποτελεί ένα οδικό χάρτη (roadmap) που στοχεύει στην εξυπηρέτηση των δικαιωμάτων και συμφερότων στις γειτονικές θάλασσες της Ανατολίας. Επίσης, εκτιμάται ότι με μοχλό αυτό το δόγμα η Τουρκία μπορεί να εκμεταλλευθεί τις ευκαιρίες που προσφέρει η μετατροπή του Διεθνούς συστήματος από μονοπολικό σε πολυπολικό, ώστε να ενισχύσει τη γεωπολιτική της παρουσία και έλεγχο στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, τη Ανατολικής Μεσογείου, της Ερυθράς και του Περσικού Κόλπου (Αραβική Θάλασσα).
Εφαρμογή
Σε κάθε στρατηγικό δόγμα έχει μεγάλη σημασία να γνωρίζουμε τους εμπνευστές του και όσους έχουν αναλάβει την υλοποίησή του. Η πρώτη επίσημη αναφορά στην αξία της θάλασσας έγινε στη Ναυτική Στρατηγική του 2015 (αν και εκεί δεν αναφέρθηκε ο όρος "Γαλάζια Πατρίδα''). Στο κείμενο αυτό αναφέρεται ότι "... maritime rights, particularly with respect to “economic wealth contained close to its borders, are indeed one of the most important issues influencing our relations with countries [close] to our littoral maritime environment.."
Στα επόμενα χρόνια ο όρος θα καθιερωθεί σε κείμενα και δημόσιες αναφορές απόστρατων αξιωματικών του ναυτικού με προεξέχοντα τον Cem Gurdeniz και τους Soner Polat, Ozden Ormek, Mustafa Ozbey. Κοινό χαρακτηριστικό των περισσοτέρων και ιδιαίτερα του πρώτου η αντιλήψεις τους για την ανάγκη στρατηγικής προσκόλλησης στη Ρωσία, ο αντι-δυτικισμός, η εναντίωση έως απέχθεια έναντι των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ και γενικά ο ευρασιατικός προσανατολισμός έναντι του ευρωατλαντικού. Υπό αυτό το πρίσμα, η ''Γαλάζια Πατρίδα'' δεν αποτελεί ένα αυτοτελές στρατηγικό όραμα, αλλά αντίθετα μέρος ενός εννοιολογικού πλαισίου το οποίο θεωρεί ότι η προσκόλληση στις ΗΠΑ υποβιβάζει την Τουρκία σε σχέση με τον ηγεμονικό ρόλο που μπορεί και επιθυμεί να διαδραματίσει -κατ' ελάχιστον- στην περιφέρεια της. Επιπρόσθετα, εκτιμάται ότι οι δυτικές δυνάμεις, με όχημα τις μαξιμαλιστικές αξιώσεις της Ελλάδας και της Κύπρου, για ΑΟΖ, επιθυμούν το στρατηγικό στραγγαλισμό της Τουρκίας και τη διατήρησή της σε δύναμη δεύτερης κατηγορίας.
Τι σημαίνει για την Ελλάδα
Η Ελλάδα θα πρέπει να συνειδητοποιήσει ότι η τρέχουσα κρίση με την Τουρκία δεν είναι συγκυριακή, αλλά ούτε προκύπτει ως αποτέλεσμα προσωπικών φιλοδοξιών ενός μεγαλομανούς ηγέτη. Επίσης δεν κινείται μόνο από την επιθυμία οικονομικής εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων της περιοχής.
Οι διεκδικήσεις της Τουρκίας αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου και μιας φιλοδοξίας που τις καθιστούν ζωτικές για αυτό που η ίδια αντιλαμβάνεται ως ασφάλεια αλλά και ως υπαρξιακού χαρακτήρα όραμα. Η πραγματοποίηση δε της φιλοδοξίας ανάδειξης σε περιφερειακό ηγεμόνα και παγκόσμιο γεωπολιτικό δρώντα, προσδιορίζεται ως ιστορικό πεπρωμένο, όπου στο δρόμο για την εκπλήρωση του, ο έλεγχος των θαλασσών αποτελεί το κέντρο βάρους.
Οι τουρκικές ενέργειες έχουν δομική αφετηρία, εντάσσονται δηλαδή σε μια ευρύτερη αντίληψη για το μεταβατικό χαρακτήρα του σημερινού διεθνούς συστήματος και το ρόλο που επιθυμεί να διαδραματίσει η Τουρκία στην "υπό διαμορφωση'' περιφερειακή και παγκόσμια τάξη. Θα μπορούσε κανείς εύκολα να αντιστοιχίσει τις ενέργειες και τη στρατηγική της Τουρκίας με αυτές αναδυόμενων δυνάμεων είτε στο παρελθόν όπως οι ΗΠΑ του τέλους του 19ου - αρχών του 20ου με την στρατηγική της στην Καραϊβική ή της Κίνας σήμερα στη Νότια Κινεζική Θάλασσα.
Συναφώς, οι τουρκικές αξιώσεις ούτε θα πάψουν με μια πιθανή αντικατάσταση του σημερινού προέδρου, ούτε φυσικά μπορούν να κατευναστούν με μικρές υποχωρήσεις και συμβιβασμούς.
